wróć...Dr Roman Hrabar

Roman Hrabar urodził się 28 marca 1909 roku w Kołomyi, w zaborze austriackim. Jego rodzicami byli Stefan i Wanda Hrabarowie. Odebrał rzetelne wykształcenie, m.in. pobierał lekcje gry na fortepianie w Wiedniu.

W latach 1928-1932 studiował prawo na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Dwa lata po ukończeniu studiów, rodzina Hrabarów przeniosła się na Śląsk. Roman Hrabar podjął pracę w urzędzie nadzorującym pracę kopalni.

Tuż przed II wojną światową otrzymał angaż w Prokuratorii Głównej w Warszawie. W czasie okupacji podjął studia doktoranckie na tajnym uniwersytecie. Przed wybuchem Powstania Warszawskiego w 1944 r. złożył egzamin doktorski. Podstawą uzyskania tytułu była rozprawa dotycząca prawa handlowego.

 
Po upadku Powstania Warszawskiego wyjechał do Krakowa. Tam został aresztowany przez Gestapo i osadzony w więzieniu na Montelupich. Kilka dni po opuszczeniu przez hitlerowców Śląska w lutym 1945 roku, powrócił do Katowic i objął stanowisko naczelnika Wydziału Pracy i Opieki Społecznej w Katowicach. Wśród petentów urzędu, wiele osób wnioskowało o pomoc w odnalezieniu swoich dzieci, które zostały im odebrane przez Niemców w czasie wojny. Był to kluczowy moment w jego życiu, ponieważ właśnie wtedy po raz pierwszy formalnie zetknął się z problemem germanizowanych dzieci. W marcu 1947 r. został mianowany Pełnomocnikiem Rządu ds. Rewindykacji Dzieci Polskich z Niemiec.

Roman Hrabar wyjechał do Niemiec i nawiązał współpracę z delegaturą Polskiego Czerwonego Krzyża w Niemczech oraz Organizacją Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy (UNRRA), które od 1945 r. zajmowały się poszukiwaniem i zwracaniem dzieci wywiezionych do Niemiec. Misję rozpoczął w Bawarii – w Ratyzbonie, a następnie przeniósł swoje biuro do Ludwigsburga i Berlina. Za duży sukces uważano wówczas odzyskanie 25 dzieci z Schloss Hubertus, gdzie pracownicy sierocińca odmawiali ich wydania, utrzymując, że są one narodowości niemieckiej.

W ciągu trzech lat Hrabarowi udało się odnaleźć i zwrócić rodzinom w Polsce tysiące dzieci. Wśród nich była Alodia Witaszkówna, córka lekarza dra Franciszka Witaszka, zamordowanego przez Niemców za działalność dywersyjną. Alodia wraz z siostrą Darią zostały aresztowane oraz przewiezione do niemieckiego obozu koncentracyjnego dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej do Łodzi, a następnie do Gaukinderheim w Kaliszu. Dziewczynkom zmieniono nazwiska i imiona – Alodia stała się Alice Wittke, a Daria Dorą Wittke. Zostały rozdzielone, po czym trafiły do różnych rodzin zastępczych. Doświadczenia Hrabara z zakresu rewindykacji germanizowanych dzieci zostały wykorzystane w VIII Procesie Norymberskim, którego był uczestnikiem.

W 1948 r. powrócił do Polski i rozpoczął pracę w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, a w latach 50. podjął praktykę adwokacką w Katowicach. Władze w Warszawie zakończyły proces rewindykacji w 1950 r. W latach 1946-1950 sprowadzono do Polski jedynie ok. 30 tys. z prawdopodobnie niemal 200 tysięcy wywiezionych dzieci.

W 1969 roku Hrabar został mianowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości delegatem w ONZ do prac badawczych nad zbrodniami hitlerowskimi. Ściśle współpracował z Główną Komisją Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, której był członkiem. Jako jeden z nielicznych specjalistów w Polsce zajmował się tematyką martyrologii dzieci. Aktywnie działał na polu badawczym poświęconym zbrodniom przeciwko dzieciom w czasie II wojny światowej. W 1971 w Śląskim Instytucie Naukowym w Katowicach obronił swój drugi doktorat pt. Polenlagry. Hitlerowskie obozy dla ludności polskiej na Śląsku 1942-1945.

W latach 1972-1974 podczas głośnego procesu wachmanki z obozu na ul. Przemysłowej w Łodzi – Eugenii Pohl był powołany w charakterze biegłego. Nie ustawał również w poszukiwaniach zrabowanych dzieci, wówczas już osób dorosłych.

W 1985 r. został uhonorowany Orderem Uśmiechu. Podczas uroczystości wręczenia odznaczenia uczestnikom pozostały w pamięci jego słowa: „Duszę powierzyłem dzieciom”.Oprócz działalności stricte poświęconej sprawom rewindykacji oraz praktyce adwokackiej Roman Hrabar pisał wiersze i był autorem słuchowisk radiowych. Opracował artykuły i monografie z zakresu martyrologii dzieci, m.in.: Lebensborn, czyli źródło życia(1980),  Janczarowie XX wieku (1983) czy Skazane na zagładę (1989). Znajomi i współpracownicy zapamiętali go jako niezwykle skromnego i uczynnego człowieka, który nikomu nie odmawiał pomocy.

Roman Hrabar zmarł 28 września 1996 r. w wieku 87 lat.

W 2019 r. Śląska Izba Adwokacja we współpracy z katowickim oddziałem IPN wyprodukowała filmow poświęcony Romanowi Hrabarowi, który ukazał się w cyklu reportaży „Archiwa Palestry”.