Tak samo jak w Auschwitz. Polskie dzieci w Kinder KL Litzmannstadt przy ul. Przemysłowej w Łodzi

Niemiecki obóz koncentracyjny dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi powstał 1 grudnia 1942 roku. Przez ponad 25 miesięcy jego funkcjonowania przebywało w nim około 3 tysięcy dzieci w wieku od 1 do 16 roku życia. Z relacji świadków wynika, że więziono tam również niemowlęta. Niemcy zamordowali w obozie około 200 polskich dzieci. Więźniowie byli zmuszani do wyczerpującej pracy fizycznej, poddawano ich licznym karom fizycznym. Dzieci mieszkały w prymitywnych warunkach, nie miały dostępu do mydła i bieżącej wody, cierpiały ustawiczny głód.

„Kierowani są kryminalni i do tego zaniedbani młodzi Polacy obojga płci w wieku od 8 do 16 lat, którzy nie posiadają odpowiedniego wychowania wyniesionego z domu, przez co konieczne jest objęcie ich dozorem policyjnym, gdyż mogą zagrozić swoim zachowaniem w prawidłowym rozwoju dziecka niemieckiego oraz istnieje obawa, że mogą popełnić kolejne czyny karalne”.

Fragment zarządzenia Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy nr V A 3 3050/42 z 28 listopada 1942 roku o utworzeniu Polen-Jugendverwahrlager Litzmannstadt

Źródło: AIPN, GK 72/34, k.2

Podpisy zdjęć:

Inspekcja w warsztacie krawieckim obozu przy ul. Przemysłowej (Instytut Pamięci Narodowej).

Planowane godziny pracy w obozie przy ul. Przemysłowej (Instytut Pamięci Narodowej).

Za to, że były polskie. Gehenna dzieci mosińskich – 10 września 1943 roku

Dla Powiatowej Komendy Żandarmerii w Śremie

Informacja posterunku żandarmerii w Mosinie z dnia 10.9.1943 r.

wachmistrz Beukenbusch.

Akcja w Mosinie trwa nadal. Dzisiejszej nocy aresztowano 156 osób.

Dzisiaj ma być jeszcze aresztowanych 60 dzieci.

                                                                          Przyjął: (podpis nieczytelny)

Źródło: Położenie ludności polskiej w Kraju Warty 1939-1945. Dokumenty niemieckie. Wybór i tłumaczenie prof. C. Łuczak, Poznań 1987, s. 115.

„Kiedy rodziców aresztowali, w nocy z 9 na 10 września 1943 roku spaliśmy twardo ze starszym bratem. Edzio miał trzy i pół roku, ja dwa i pół. Mieszkaliśmy w jednym domu z rodziną Grendów – oni na dole, my na piętrze. (…)
Jak się obudziliśmy, dom był pusty, a słońce świeciło tak pięknie, że od światła aż trudno było patrzeć. Nagle do domu weszło troje Niemców, w tym kobieta, w czarnych mundurach. Kazali nam się ubierać. Nie wiedzieliśmy o co chodzi. Po raz pierwszy o świcie nie zobaczyliśmy ani mamy, ani ojca. A zawsze byli na wyciągnięcie dłoni. Po chwili weszła czternastoletnia siostra taty, Gabrysia, bo rodzina już wiedziała, że trwają aresztowania i trzeba się nami zająć. Niemcy zapytali ją o nazwisko, a to był wyrok, bo miała takie samo jak my. Już jej nie wypuścili. (…)
Najpierw do wielkiej sali pełnej dzieci w Mosinie, a potem do Poznania. Z ciocią i bratem jechaliśmy w jednej ciężarówce. Całą drogę płakaliśmy na kolanach cioci, która przecież także była dzieckiem…
Ja na jednym, Edzio na drugim. Do Łodzi również we troje w jednym bydlęcym wagonie, razem z innymi dziećmi”.

Źródło: Relacja Jerzego Jeżewicza, J. Sowińska – Gogacz, B. Torański, Mały Oświęcim. Dziecięcy obóz w Łodzi, Warszawa 2020, s. 86-87.

Podpis zdjęcia:

Transport dzieci do obozu na ul. Przemysłowej (Instytut Pamięci Narodowej).

Za to, że były polskie. Gehenna dzieci mosińskich – 10 września 1943 roku

Podpisy zdjęć:

Fotografia osobowa Donaty Adamczyk

Fotografia osobowa Kazimierza Cieślewicza

Fotografia osobowa Czesławy Czechowskiej

Fotografia osobowa Józefy Czechowskiej

Fotografa osobowa Eugeniusza Grendy

Fotografia osobowa Jerzego Grendy

Fotografia osobowa Urszuli Grendy

Fotografia osobowa Jadwigi Heigelman

Fotografia osobowa Jana Kałana

Fotografia osobowa Wojciecha Papieża

 Źródło zdjęć: Galeria Sztuki w Mosinie.

„Nikt nie wiedział, gdzie wywożą, czy do życia, czy do śmierci” Dzieci wysiedlone - Żywiec

„(…) Władowali nas do tych ciężarówek i zawieźli do Żywca. W Żywcu przebywaliśmy może dwie doby (…). W szkole nocowaliśmy. Wszędzie na posadzce była rozścielona słoma i tam ludzie spali, tak pokotem. Wiadomo jakie to spanie było… takie na słomie. Wszyscy leżeli pokotem… dzieci, nie dzieci”.

Źródło: Relacja Eugeniusza Firleja. Z pamięci dziecka. Aktion Saybusch – relacje źródłowe Polaków wysiedlonych z Żywiecczyzny w czasie II wojny światowej, red. H. Chudzio, A. Śmigielska, Kraków 2022, s. 41-42.

„Co się dało popakować to… spakowaliśmy, reszta została, wszystko. To było niesamowite przeżycie. Myśmy jako dzieci, to jeszcze tego nie doceniliśmy, ale co przeżywali rodzice, jak trzeba było wszystko zostawić dorobek całego życia i wcześniejszych pokoleń, i iść na poniewierkę? Coś potwornego… To było takie gorączkowe (…) – jakby życie skazańca przeznaczonego na karę śmierci”.

Źródło: Relacja Bronisława Sroki. Z pamięci dziecka. Aktion Saybusch – relacje źródłowe Polaków wysiedlonych z Żywiecczyzny w czasie II wojny światowej, red. H. Chudzio, A. Śmigielska, Kraków 2022, s. 168.

Podpis zdjęcia:

Wysiedleni z Żywiecczyzny (Muzeum Miejskie w Żywcu – Zamek).

Zamordowani za pomoc Żydom Męczeństwo rodziny Ulmów

„Straszna to była rozpacz, nie tylko dla rodziny, ale po prostu dla całej wsi. To się bardzo szybko rozniosło, wtedy akurat była spowiedź przed Wielkanocą. Ludzie szli do kościoła, a wracając, już wszyscy wiedzieli, że Ulmowie zostali rozstrzelani. Cała rodzina i to siódme dziecko, które się urodziło w mogile”.

Źródło: Relacja Romana Kluza [w:] Zbrodnia bez kary, red. K. Domagała-Pereira, B. Dudek, M. Gostkiewicz, E. Karpińska-Morek, Kraków 2022, s. 211.

„Najbardziej przerażające było to, jak zastrzelili rodziców. Na całą wieś słychać pewnie było to, co ja słyszę do dzisiejszych dni – wołanie i płacz dzieci. Coraz cichsze. Tak, że za każdym razem, kiedy rozlegał się strzał, wołania byli cichsze, bo ich już ubywało. Aż wreszcie umilkły…”.

Źródło: Relacja mieszkanki Markowej [w:] M. E. Szulikowska, Markowskie bociany. Opowieść o bohaterskiej Rodzinie Wiktorii i Józefa Ulmów, Przemyśl 2017, s. 114.

Podpisy zdjęć:

Wiktoria i Józef Ulmowie (ze zbiorów Mateusza Szpytmy).

Prawdopodobnie Marysia – najmłodsze dziecko Ulmów (ze zbiorów Mateusza Szpytmy).

Dzieci Ulmów (z kolekcji Mateusza Szpytmy).

„Jesteś Niemką, jesteś Niemcem” 200 000 zgermanizowanych polskich dzieci

„Tu jednak musi się próbować wyłączyć z przesiedlenia rasowo wartościowe dzieci i wychować je w starej Rzeszy […] Wchodzące w rachubę dzieci nie mogą liczyć więcej jak 8-10 lat, ponieważ z reguły tylko do tego wieku możliwe jest prawdziwe przenarodowienie, tzn. ostatecznie zniemczenie. […] Dzieci otrzymają niemieckie nazwiska, które także w źródłosłowie muszą być jednoznacznie germańskie.”

Źródło: E. Wentzel, G. Hecht, Sprawa traktowania ludności byłych polskich obszarów z rasowo-politycznego punktu widzenia. „Biuletyn GKBZHwP”, t. IV, s. 152-153.

Źródło zdjęć: (Instytut Pamięci Narodowej).

W fabryce i u bauera. Dzieci na robotach przymusowych w Niemczech

„Na drugi dzień po moim przyjeździe to tak mi było tęskno do domu, że nie mogłem słowa powiedzieć. Zdawało mi się, że chyba umrę z boleści i smutku, ale oni na to nie zwracali uwagi. Mieszkałem w pomieszczeniu, gdzie gotowali świniom. Na noc byłem zawsze zamknięty. Roboty było tak wiele, że nie mogliśmy nadążyć. Do obiadu trzeba było paść bydło, po obiedzie – jak nie drzewo rąbać, to w polu lub lesie pracować. (..) Dzień po dniu trzeba było ciężko pracować, a jeść – jak się zdało. (…) Nawet chleba zawsze było za mało. A jak się dopominałem, to mi powiedzieli, że jak mi krzywda, to zameldują żandarmerii i pojadę na sześć tygodni do obozu w Działdowie, to mnie tam poprawią…”.

Źródło: Relacja Józefa Łaszczyka [w:] Cierń mojej młodości. Wspomnienia dzieci i młodzieży z przymusowych robót w III Rzeszy,Warszawa 1979, s. 134.

Podpis zdjęcia:

7-letni Jan Farion, zatrudniony przymusowo w rolnictwie (Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie).

„Warszawskie dzieci, pójdziemy w bój!” Dzieci Powstania Warszawskiego

„«Nałęcz» i ja przywarliśmy do ściany, żeby zrobić miejsce dla szturmującej straży przedniej. Na jego sygnał rozpoczął się atak. Pobiegliśmy za nimi, a reszta grupy za nami. Na dziedzińcu wybuchały granaty, szczekały pistolety maszynowe – Niemcy walili długimi, nasi krótszymi seriami. Słyszeliśmy pojedyncze strzały, tupot kroków i krzyki rannych. Na bruk osuwały się ciała. Niektórzy padali i zastygali w bezruchu, inni wili się na ziemi, jęcząc. Choć zdołaliśmy całkowicie zaskoczyć Niemców, pozbierali się szybko i odparli nasz atak. W końcu zmusiliśmy ich jednak do wycofania się na górne piętra.”

Źródło: B. Hryniewicz, Chłopięca wojna. Pamiętnik z Powstania Warszawskiego, Warszawa 2018, s. 169-170.

Podpisy zdjęć:

Młody żołnierz w Elektrowni Miejskiej na Powiślu w okresie Powstania Warszawskiego. Autor zdjęcia Tadeusz Bukowski „Bończa” (Muzeum Powstania Warszawskiego).

Dwóch nastoletnich powstańców warszawskich przechodzących ul. Tamka. Autor zdjęcia Tadeusz Bukowski „Bończa” (Muzeum Powstania Warszawskiego).

W tajdze i na stepie. Dzieci deportowane do ZSRR

„W Sarjamie chodziliśmy też do szkoły (…). Było bardzo zimno, a na ławkach leżał śnieg. Siadałyśmy z nogami pod siebie, jedna przy drugiej, żeby było cieplej. Pisać nie było czym i na czym. Pisaliśmy patykiem na piasku. Jak się znalazł ołówek, to na gazecie, jeśli takie były. Z jednej starej książki uczyła się cała klasa. Każde dziecko czytało po jednym zdaniu, taka była szkoła”.

Źródło: Relacja Teofili Kieruzel, ASUŁ R-145.

Podpisy zdjęć:

Dziewczęta z Polskiego Domu Dziecka w Bolszoj Jerbie, Kraj Krasnojarski (Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku).

Świadectwo szkolne Teofilii Kieruzel (Archiwum Sybiraków UŁ).

Wilczęta. Dzieci Żołnierzy Wyklętych

„(…) partyzant zapytał, skąd ja znam język polski, skoro mieszkam wśród tylu Litwinów i Białorusinów. Powiedziałem, że pochodzę z Warszawy i jestem Polakiem, a obecnie mieszkam we wsi Podwarańce u wujka i jestem pełnym sierotą. Na zakończenie rozmowy partyzant zapytał: «A chcesz iść z nami, polskimi partyzantami?». Wujek z zupełną obojętnością odpowiedział po białorusku «Kak choczycie, to waźnijcie jaho». Tym partyzantem, który zainteresował się mną, sierotą polskim, był Marian Korejwo ps. «Milimetr»”.

Źródło: J. Widejko, Najmłodszy partyzant wileńskiej AK, Gorlice 2014, s. 43.

Podpis zdjęcia:

Jerzy Widejko „Jureczek” z Gracjanem Frogiem „Szczerbcem” (Instytut Pamięci Narodowej).